belangrijke rol moet hebben gespeeld bij zijn beslissing een voorbeeld te
stellen en daarvoor een figuur te offeren, die bij succes van deze actie het
absolute karakter van zijn heerschappij zou onderstrepen.
Door zijn terechtstelling groeide echter Lamoraal voor degenen die opposi
tie voerden tegen het Spaanse gezag uit, tot de vrijheidsheld, aan wie Von
Goethe in zijn aan hem gewijde treurspel Egmont als laatste woorden in de
mond legt: "Mijn bloed, en dat van vele edelen, nee, het werd niet voor
niets vergoten. Schreeuwt door, Braaf VolkDe godin der overwinning
voert u aan! En zoals de zee door uw dijken breekt, zo breekt, zo stort de
muur der tirannie ineen en spoelt van zijn basis die hij zichzelf aanmal
weggerukt, weg.En als het tromgeroffel, waarmee hij voor zijn executie
wordt opgehaald klinkt, zegt hij: "Hoort! Hoort! Hoe vaak riep mij dit
geluid tot een vrije schrede naar de velden van strijd en van overwinning!
Hoe opgewekt betraden de strijders een gevaarlijke, roemrijke weg! Ook ik
schrijd een eer\'olle dood uit deze kerker tegemoet, ik sterf voor de vrijheid,
waarvoor ik geleefd en gevochten heb, en waarvoor ik mij nu lijdzaam
opoffer.
Het zijn echter de woorden van de toneelschrijver, die tot de verbeelding
spreken en zo de voeding van de legende vormen.
De inzet van Lamoraal en anderen mag dan voor een belangrijk deel inge
geven zijn door de wens tot behoud van de eigen machtsposities, de gevol
gen van de vrijheidsstrijd die daarop volgde zijn zeker bepalend geweest
voor de inrichting van het openbaar bestuur in de jaren daarna, waarin
gewesten en gemeenten een belangrijke plaats innamen.
Een staatsgezag dat zich aanvankelijk beperkte tot buitenlandse zaken en
defensie, sterke autonome gewesten, en steden en plattelandsgemeenten
met een breed takenpakket was in een paar woorden gezegd het bestel dat
uit de strijd ontstond, waarin collegiaal bestuur van colleges van gedepu
teerden en van schout en schepenen zoals we dat vandaag de dag nog ken
nen de uitoefening van de feodale macht voorgoed aan banden legde.
Wat Lamoraal probeerde te doen met diplomatie, escaleerde na en mede
door zijn dood tot een revolutie waarin een klein land zich aan een grote
mogendheid wist te ontworstelen.
De terechtstelling van Lamoraal, de verbeurdverklaring van zijn bezittin
gen, de strijd tegen de Spanjaarden en de verwoesting van zijn slot en van
80
Geestgronden, 4 1997), nr. 3/4
