Molentaal:
twitteren avant la lettre
LA±
Klaas Schuurman
Het zal niet veel mensen opvallen, maar molens spreken. Een molen in rust geeft met de
stand van de wieken een korte boodschap af. Een soort twitteren avant la lettre dus. Zoals
twitteraars met maximaal 140 leestekens via internet korte berichtjes publiceren, zo zenden
molenaars simpele mededelingen de wereld in via de wieken. Er is zelfs sprake van molen
dialect: in Zuidoost-Nederland betekenen sommige standen net iets anders. Daarnaast is
de molen stevig verankerd in ons taalgebruik, gezien de vele spreekwoorden en gezegden.
Wat zegt de molen allemaal?
Callantsoogs eigen molen - de weidemolen tegenover het Zwanenwater - stond onlangs in de rouw-
stand. Als iemand het al gemerkt heeft, is het nog maar de vraag of die doorhad wat de speciale stand
van de wieken te beduiden had. Toch is het nog niet zo gek lang gelegen - in de tijd dat wij nog niet
beschikten over radio, televisie en mobieltje - dat molenaars de wieken van hun molen gebruikten als
zij snel een bericht moesten doorgeven. Zij zetten die dan in een bepaalde stand; daarover waren af
spraken gemaakt. Elke gebeurtenis had een eigen positie van de wieken. Tot op de dag van vandaag
spreekt de molenaar - of mulder - via zijn molen.
Tegen de klok in
De molenwieken draaien tegen de klok in. De wiek die
bijna beneden komt heet de komende wiek en de wiek
die net over de onderste stand heen is de gaande wiek.
In oorlogstijd hebben molens ook wel als telegraaf ge
diend. Met een afgesproken wiekentaal werden signalen
over grote afstanden doorgegeven.
1. Vreugdestand
Als de molenaar een prettige tijding heeft, een geboorte
bijvoorbeeld, en dit aan iedereen wil laten weten, plaatst
hij de wieken niet loodrecht, maar zet hij de onderste
wiek kort voordat hij beneden is, vast. Dit is de vreug
destand.
2. Rouwstand
Als een goede vriend of iemand uit de familie is over
leden, laat de molenaar de rouwstand zien. De wieken
staan niet helemaal loodrecht, maar de onderste staat
iets naar rechts.
_l.fi1
3. Korte ruststand
Als de molenaar een paar dagen vrijaf neemt en dat de
goegemeente wil laten weten, zet hij de molen in de kor
te ruststand neer. De wieken staan dan helemaal recht
- het plusteken
4. Lange ruststand
Is de molenaar voor langere tijd uit de running - ziek of
met vakantie - toont hij dat met schuine wieken, dus,
vreemd genoeg, met het maalteken (x).
5. Spoedstand
Als er iets ergs gebeurt in de buurt van de molen - een
uitslaande brand bijvoorbeeld - kan de molenaar aange
ven dat de mensen met spoed te hulp moeten schieten.
Dan zet hij de molen in lange ruststand met om elke wiek
een doek. Deze boodschap wordt zelden meer gezien:
een telefoontje naar de brandweer werkt toch sneller.
6. Feeststand
Bij bijzondere feesten wordt de molen versierd, bijvoor
beeld bij een bruiloft. De molenaar tuigt dan de wieken
op met vlaggetjes of met slingers tussen de uiteinden
van de wieken.
68
