De toekomst van Bergen aan Zee in 1908
MUSEUMNIEUWS UIT HET STERKENHUIS
X
Museum Het Sterkenhuis verwerft een tweede panoramatekening
NEL JONGEJANS EN FRITS DAVID ZEILER
31
z
O
ortgeleden heeft Museum Het Sterkenhuis een tweede
panoramatekening in aquarel verworven van het vroegste
stedebouwkundige plan voor Bergen aan Zee. Deze tekening is
afkomstig uit de nalatenschap van mevrouw A.M. Taudin
Chabot-van Reenen (1920-2008), kleindochter van Jacob en
Marie van Reenen-Völter, de stichters van de badplaats.
De eerste, al dikwijls gepubliceerde tekening, was destijds in
bezit van mevrouw Chabot's broer A.L. (Dolf) van Reenen
(1918-1987) en is na diens dood aan het museum geschonken.
Deze tekening is niet gesigneerd of gedateerd, maar wordt
toegeschreven aan de architect H.R Berlage; het onderschrift
luidt: 'PANORAMA VAN BERGEN A. ZEE N.H.'.
Zoals bekend ontwierp Berlage in het voorjaar van 1908 het
definitieve stratenplan voor de jonge badplaats op basis van
een eerdere schets van Leonard Springer. Dit 'eerste' panorama
is gezien vanaf een (denkbeeldig) punt ter hoogte van 'Kaap
de Goede Hoop', de laatste bocht in de Zeeweg. Het toont
een compact gebouwd centrum, een forse kerk met losstaande
toren, het spoorwegemplacement met tram en de beide 'groene
longen' met daaromheen verspreid liggende villa's. Op grond
van de al aanwezige bebouwing - waaronder 'Ulysses' en
'Prins Maurits' uit 1907, 'Wilhelmina' uit 1908 alsmede het
eerste deel van 'Nassau-Bergen' en het stationsgebouw uit
1909 - wordt deze tekening gedateerd op laatstgenoemd jaar.
Maar dan wel uit het begin van dat jaar, omdat de koepel van
Sterken (ten zuiden van 'Ulysses') het privé-theehuis van
Van Reenen (ten noorden van 'Nassau-Bergen') en pension
'Juliana' (het latere 'Monsmarem') er wel op staan aangegeven,
maar niet in hun definitieve vorm.
Het nu verworven tweede exemplaar is onmiskenbaar
van dezelfde hand, maar is evenmin gesigneerd of gedateerd.
Ditmaal is het dorp gezien vanaf de zuidzijde, vanuit een
hoogte boven het begin van de huidige Woudweg. Het
onderschrift is vrijwel gelijkluidend: 'PANORAMA VAN
BERGEN AAN ZEE NOORD HOLLAND'.
De plattegrond is nagenoeg dezelfde; zowel de paden in de
beide parken als het stratenpatroon komen overeen. Ook
allerlei details zijn vergelijkbaar, zoals het kleurverschil
in de dakbedekking, die meestal rood is ingetekend, maar
hier en daar uitgevoerd is gedacht in blauwe pannen. Op
de achtergrond zien we links de zee met twee witte zeiltjes
en rechts een gestileerde hoge, witte duinkam achter het
Pirolavlak. Het eerste koloniehuis (Het Zeehuis, 1908) staat er
al, evenals pension 'Wilhelmina' op de hoek van de Zeeweg,
zoals gezegd uit hetzelfde jaar. Ook het geprojecteerde
stationsgebouw is ingetekend. De Sterken-koepel ontbreekt
echter (of valt net buiten beeld), 'Nassau-Bergen' toont de
wat hybride vorm van het eerste schetsontwerp en de Pier
Panderstraat heeft nog niet zijn latere rechte verloop; die
zien we pas ontstaan op de Wandelkaart van J.C. Leijen en
de zogenaamde 'Letterkaart' van (vermoedelijk) Jacob van
Reenen uit 1908/09. We hebben al met al redenen, om deze
tekening iets vroeger te dateren dan de eerste, dus op eind
1908. In ieder geval is het een waardevolle aanwinst in de
reeks nu bekende tekeningen uit de eerste tien, vijftien jaar
van het zo bijzondere dorp dat Bergen aan Zee heet. Ook al is
het nimmer zo geworden als de tekenaar zich voor ogen had
gesteld - maar dat geldt voor de meeste toekomstfantasieën uit
de geschiedenis.
Over de oudste kaarten van Bergen aan Zee, zie:
- Buizer, B. en Frits David Zeiler. 'Oude straten op oude kaarten in
Bergen aan Zee'. In: Bergense Kroniek 10 (2003) nr. 1, p.46-50.
'eerste' panorama
'tweede' panorama
