Gorter aan Zee
QL.
W.J. Hendrikse
Langs de Zeeweg staat na de rotonde, aan de zuidzijde van de weg, recht tegenover
de parkeerplaats van het Provinciaal Duinreservaat, het standbeeld van de dichter
Herman Gorter, vervaardigd door Hans Bayens en sinds 1990 een bekend gezicht op
een toepasselijke plek. De dichter komt als het ware door de duinen aangelopen, in
wandelkostuum en met zijn onafscheidelijke attributen: strooien hoed, wandelstok en
lorgnet. Rondom in de sokkel werd de tekst gebeiteld: 'Herman Gorter 1864-1927.
De dagen zijn lichtreuzen, daar wandel ik laag tusschen.De regels komen voor in de
bundel 'Verzen' (bladzijde 110) en vertolken de gevoelens van de voor natuurimpressies
(sensaties zou voor zijn geval een beter woord zijn) gevoelige dichter. Ze werden
gekozen door de grote Gorter-kenner Enno Endt. Handschrift van een 'liedje' uit Gorters begintijd
in Bergen aan Zee.
JczUrinn+.t' Jc+isd
In 1890 was Gorter in Amersfoort aange
steld als leraar klassieke talen, een beroep
dat hij slechts korte tijd uitoefende. In dat
eerste jaar van zijn leraarschap verscheen
'Verzen'. De bundel veroorzaakte op
schudding in de vaderlandse letteren van
wege de gedurfde vernieuwing naar in
houd en vorm.
'Gorters opgetogenheid. Zij is het diep
ste kenmerk van zijn wezen' (1).
En pension
Voor het eerst komt Gorter naar Bergen
aan Zee in 1911. Hij heeft naam en faam
als dichter, vooral door het gedicht 'Mei'
(1889) en is politiek actief. Gorter is be
stuurslid van de SDP (Sociaal-Democra
tische Partij), vanaf 1918 CPH (Com
munistische Partij Holland, de latere
CPN (Communistische Partij Nederland)
en staat als propagandist en publicist in de
voorhoede van de links-marxistische
beweging.
'O schoonheid gij zijt niets
dan de wordende Vrijheid' (2).
De Bergenscbe Bad-, Duin- en Boschbode
uit 1911 meldt in de rubriek 'Vreem
delingen te Bergen' onder de kop 'Bergen
aan Zee' de aankomst van 'de heer Dr. H.
Gorter, van Bussum' in Café-Pension
Prins Maurits. Waarschijnlijk was het de
dichteres Hcnriëtte Roland Holst-van der
Schalk (1869-1952) die hem attendeerde
op de bijzondere plaats die het pas ge
stichte Bergen aan Zee was.
In de beschutting van Prins Maurits -
het jaartal 1906 in rood in de grijsblauwe
dakpannen - werkt de dichter aan de vol
tooiing van het lange gedicht 'Pan', dat
een jaar later zou verschijnen (1912).
'De horizon lijkt overvloed te geven.
Moge dit zo doorgaan, dan zal ik hier
iets goeds kunnen maken'
schrijft hij in een brief aan zijn vriendin
Jenne Clinge Doorenbos (3).
Ook een van Gorters 'Liedjes', eerst
later gepubliceerd, dateert uit zijn eerste
tijd in Bergen aan Zee.
'De schoone schelp op de kust
Heeft figuren
Van liefde, genot en rust,
Van nature' (4).
In 1912 signaleert de Badbode hem
opnieuw. Zijn naam komt een aantal
malen voor tussen de binnengekomen en
weer vertrokken personen en families.
Gorter behoort tot diegenen die met een
zekere regelmaat naar Prins Maurits
terugkeren.
Een opleving van Gorters politieke
activiteiten vindt plaats in het verkiezings
jaar 1913. Gorter verzorgt spreekbeurten
in vele steden in het land en schrijft een
groot aantal artikelen voor het links-
marxistische tijdschrift De Tribune (5).
Vanaf 1915 bezoekt Gorter Bergen aan
Zee voor langere tijd. Het zijn de jaren
van de Eerste Wereldoorlog, waarin inter
nationaal reisverkeer wordt belemmerd en
de politieke activist en internationaal geo
riënteerde Gorter zich terugtrekt om aan
brochures te werken en uiteraard aan
poëzie. Voor dat laatste zoekt hij een wijk
plaats, ook in Bergen aan Zee.
'Geliefde, ga niet weg van mij.
Gij zijt het eenig wat ik heb.
De vloed zijt gij,
Ik ben de eb' (6).
De Pier Panderstraat
Gorter verblijft in de zomer van 1915 in
het landhuisje 'Marijke', Pier Panderstraat
5. Het is gebouwd in 1912 onder architec
tuur van Ru Mauve, zoon van de schilder
Anton Mauve, in opdracht van Jacob
Sterken, theehandelaar, stichter en bewo
ner van 'Huize Kinhem', Breelaan 55,
Bergen. Hij financierde de restauratie van
'Het Sterkenhuis', Bergens Historisch
Museum aan de Oude Prinsweg, waaraan
later zijn naam werd verbonden.
De familienaam Sterken speelt nog
maals een bescheiden rol in het leven van
Gorter: in de jaren twintig, wanneer hij
bij onstuimig weer en klapperende luiken
enige tijd vertoeft in 'De Koepel' (1909),
een rond gebouwtje met zuilengalerij
onder een koepelvormig dak. Het doet
dienst als theehuis voor deze familie en
wordt met name door de twee dochters
(de dames Sterken) en hun echtgenoten
gebruikt.
Het oude stratenplan van Bergen aan
Zee toont de voormalige Pier Pander
straat richting Boulevard, nu C.F. Zeiler
boulevard en strand, dwars door de hui
dige bebouwing heen. Als omstreeks 1918
'Marijke' verkocht wordt - en vooralsnog
niet bekend is wie de nieuwe eigenaar zal
zijn - ziet Gorter om naar een andere
mogelijkheid, die zich vlot aandient. Het
landhuisje even verderop, Pier Pander-
straat 7 (op de bouwtekening 'Tine' gehe
ten, naar de opdrachtgeefster, 1911),
wordt hem in het vooruitzicht gesteld.
Dergelijke huizen dienden vooral als
43
