In kort bestek
Aan het eind van de
18e eeuw ontstaan
internationale conflic
ten, die hun uitwerking
hebben op de binnen
landse politiek van de
Republiek. Als in 1776
de Amerikaanse kolo
niën in opstand komen
tegen Engeland,
onderhandelen
Amsterdamse kooplie
den met de opstande
lingen over een han
delsverdrag en wordt
de Amerikaanse kaper
kapitein Paul Jones
met eerbetoon in de
Republiek ontvangen.
Dit brengt ons land in
1780 voor de vierde
keer in oorlog met
Engeland. Tijdens deze
oorlog wordt de al
lang bestaande partij
strijd tussen prinsge-
zinden en patriotten fel
aangewakkerd.
Uiteindelijk leidt dit op
18 januari 1795 tot de
vlucht van stadhouder
Willem V naar
Engeland, waar hij in
1806 overlijdt. Maar
nog geen twintig jaar
later landt zijn zoon op
het strand van
Scheveningen en
wordt daarna als sou-
verein vorst ingehul
digd in de Nieuwe
Kerk te Amsterdam. In
die tussenliggende
periode wordt het
gewestelijk bestuur
vervangen door een
sterk centraal gezag.
Dit beeld weerspiegelt
zich in de verschillende
onderwerpen, zoals die
in dit themanummer
voor het voetlicht
komen. Het hier
volgend overzicht is
opgesteld om in al die
gebeurtenissen toch
de grote lijn te
herkennen.
1784
Het verloop van de oorlog met Engeland
verzwakt de positie van de Oranjegezin-
den ten gunste van de patriotten. Er wor
den exercitiegenootschappen opgericht,
opdat de burgers 'als vrije Bataven' zelf
hun land en rechten kunnen verdedigen.
Met de Vrede van Parijs wordt de strijd
bijl tussen Engeland en Nederland
opnieuw begraven.
1785
Verbond met Frankrijk; de patriotten
voelen zich nu sterk genoeg om de macht
van de stadhouder aan te tasten. Hem
wordt het bevel van het Haags garnizoen
ontnomen; voor prinsgezinden worden
allerlei plagerige bepalingen ingesteld;
Willem V trekt zich terug in Nijmegen.
1786
In Utrecht krijgen patriotten de macht en
democratiseren het stadsbestuur. Dit tot
schrik van regenten uit de patriottenpar
tij: hun macht wordt hier in de kern aan
getast. Velen van hen stappen nu uit de
patriottenbeweging en de Staten van
Utrecht 'bekeren zich' tot de Prins.
1787
De echtgenote van Prins Willem V,
Wilhelmina van Pruisen, wordt op weg
naar Den Haag bij Goejanverwellesluis
tegengehouden door een patriots vrij
korps. Zij roept de hulp in van haar
broer, koning Frederik Willem II van
Pruisen. Zijn afgevaardigde, de hertog van
Brunswijk, komt te hulp met een leger
van 20.000 man en herstelt de Prins in al
zijn waardigheden. Veel patriotten vluch
ten naar Frankrijk; het verbond met
Frankrijk uit 1785 heeft natuurlijk afge
daan.
1788
Alle regenten moeten een eed op de
staatsregeling zweren, en de Staten garan
deren met de Akte van Garantie het stad
houderschap. Met Engeland en Pruisen
wordt een verbond gesloten.
1789
Zowel in Frankrijk als in België breekt
een opstand uit. In België (de Oosten
rijkse Nederlanden) leveren de opstande
lingen met wisselend succes strijd tegen
de troepen van de Oostenrijkse keizer
Jozef II.
1792
Frankrijk verklaart Oostenrijk de oorlog
en 'bevrijdt' België, waarbij de Franse
troepen tot aan het Hollands Diep opruk
ken. Aan deze opmars neemt ook een
Bataafs legioen deel onder leiding van
generaal Daendels.
1793
Frankrijk verklaart de oorlog aan Neder
land en Engeland. Door een tegenaanval
is Frankrijk genoodzaakt zijn leger (voor
lopig) uit België terug te trekken.
1794
Frankrijk herovert in het najaar België.
De Bataafse Republiek (1795-1806)
1795
Pichegru trekt met de Franse troepen ver
der over de bevroren rivieren het gebied
van de Republiek binnen; stadhouder
Willem V vlucht naar Engeland. De
Franse troepen worden als bevrijders
beschouwd, waardoor elke tegenstand
uitblijft. Plaatselijk en landelijk vinden
ingrijpende bestuurshervormingen plaats.
Met het Haags verdrag presenteert
Frankrijk de rekening voor deze bevrij
ding:
- de Republiek betaalt een oorlogsschat
ting van 100.000.000,
- Zeeuws-Vlaanderen, Maastricht en
Venlo worden bij Frankrijk ingelijfd,
- Frankrijk krijgt vrije vaart op onze
grote rivieren en een garnizoen in
Vlissingen,
- de Republiek voedt en kleedt een - tel- -
kens wisselend - bezettingsleger van
25.000 man,
- ons land sluit een of- en defensief ver
bond met Frankrijk. Dit laatste brengt
ons land opnieuw in oorlog met Engeland
met als gevolg de teloorgang van de over
zeese handel en het verlies van de meeste
koloniën.
1796
Verkiezing Nationale Vergadering die een
grondwet moet maken. In de Nationale
Vergadering (126 leden) vormen zich drie
partijen: Unitariërs (centraal gezag),
Federalisten (gewestelijke zelfstandigheid)
en Moderaten (nemen tussenpositie in).
