z//-m>M<?zz
'777'/// '777 '77/
,200030 O OS
>zz% *aaa
O7? 7) O z)d
Niet langer als kleine beesten
(41 r
Cs
Figuren waaruit alle letters gevormd worden of
waar alle letters van afstammen. Een a wordt
samengesteld uit de figuren 13 en 3, een b uit
10 en 13, en een k uit 10, 15 en 16.
Pagina 41 uit Verhandeling over het onderwijs in
het spellen, leezen en schrijven. Uitgegeven
door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen,
Leiden 1791. (Bibliotheek Regionaal Archief
Alkmaar, 55H5).
Hervormingen van het onderwijs
'Het Nut'
Aan het einde van de 18e eeuw was er een
algemeen gevoel in de politiek dat het
bestaande Nederlandse schoolsysteem
inefficiënt en verouderd was. Mede onder
invloed van Franse en Italiaanse geleerden
begon er een kleine didactische revolutie.
De grootste kracht achter het modernise
ren van de Nederlandse leermethoden
was de Maatschappij tot Nut van 't
Algemeen ('Het Nut'). Deze maatschapij
werd in 1784 opgericht door een predi
kant uit Monnickendam, Jan Nieuwen-
huyzen. Hij streefde naar een algemene
volksopvoeding. Dat wilde hij bereiken
door middel van efficiëntere leermetho
den en boekjes met simpele teksten, om
zodoende de verdorven maatschappij
weer op het goede pad te brengen. In
1800 telde Het Nut leden in allerlei krin
gen door heel Nederland (vooral Noord-
Holland en Zeeland) en zelfs in de kolo
niën, van Batavia tot Paramaribo.
Het Nut verzorgde ondermeer ABC-
boeken, leesboeken en handleidingen
voor schoolmeesters. De maatschappij
streefde verder naar het opleiden van een
nieuwe generatie schoolmeesters volgens
de leermethoden van onder anderen
Pestalozzi en Basedow. De aan hun zorg
toevertrouwde kinderen zagen zij niet als
kleine beesten die met straffen en stamp
werk aan banden moesten worden gelegd,
maar als mensen die zelfstandig konden
redeneren. Zodoende werd een klassikaal
opgezette leermethode gepropageerd
waarin de leerlingen naar hun aanleg in
verschillende groepen moesten worden
verdeeld, aan welke de leraar om de beurt
les moest geven.
Straffen
De nieuwe kijk op opvoeding waarin het
kind als een intelligent wezen werd
gezien, werd niet alleen weerspiegeld in
nieuwe leerboeken en leermethoden, maar
ook in een nieuwe manier van straffen.
De lijfstraf, die aan het eind van de 18e
eeuw algemeen in gebruik was, werd
steeds meer als onnodig geweld gezien.
Het werd wenselijker geacht om kinderen
te straffen door bij hen schaamte voor
hun verkeerde gedrag op te roepen, dan
door ze te pijnigen met de 'plak' (een
houten stok met aan het uiteinde een
schijf, waarmee op de binnenkant van de
hand geslagen werd).
Een aanbevolen methode was het aan
leggen van twee boeken, het 'zwartboek'
