Grenspalen tussen Bergen en Egmond
Bronnen
Mr. J. Belonje, Grenspalen in Hollands
Noorderkwartier, in: De Speelwagen,
1951, blz. 271, 275, 306, 308-312,
Dr. H. Schoorl, Het kladboek van een
adspirant-landmeter en de kustafslag bij
Egmond aan Zee sedert 1665, in:
Alkmaars Jaarboekje jrg. 4 (1968), blz.
27-34.
W.J. van den Berg, Egmond op de grens,
in: Geestgronden, jrg. 1 (1994), nr. 1/2,
blz. 22 en 23.
P. Boer, De voormalige gemeente
Wimmenum, in: Alkmaars Jaarboekje jrg.
2 (1966), blz. 68-74.
A.M. Schoonderwoerd, Grenspalen in de
gemeente Bergen N.H., ongepubliceerd
manuscript gedateerd 20 april 1971, blz. 1
t/m 5 (met aanvulling over verwijdering
grenspalen van de gemeente Bergen N.H.
uit het gebied bij Alkmaar, gedateerd 1
maart 1972).
Frits David Zeiler, Hoog en Vrij, Schoorl,
1986, blz. 86 t/m 89.
Mr. R. van Vleuten, Kinderkoloniehuizen
en Grenspalen, ongepubliceerd manu
script, gedateerd maart 1989).
Notarieel Archief Alkmaar, inv. nr. 595,
Acte Notaris Pieter Groen dd. 20 augustus
1759.
Oud archief gemeente Bergen NH, inv.
nr. 352.
Archief heerlijkheid Wimmenum 1409-
1850 (in kopie), aanwezig in het
Rijksarchief te Haarlem.
Acte (kopie) van 2 aug. 1597 uit de
Historische Bibliotheek van Jan Lute te
Egmond aan den Hoef.
zuidzijde staat de letter G en op de
noordzijde de letter P. Volgens Belonje is
dit gewoon de afkorting van Grens Paal,
een aanduiding die ook op topografische
kaarten te vinden is.
- Paal nr. 5: over het voorduin heen von
den we nog een 50 cm hoog voetstuk van
een grenspaal. Geen Namense paal, want
er was grind zichtbaar op het breukvlak.
- Paal nr. 6, 7 en 8: verder de duinen in
vonden we op de grenslijn nog drie
betonpalen, waarvan één met blootlig
gend betonijzer. (Aan onze tocht werd
toen door een ijverige toezichthouder
vriendelijk doch beslist een einde
gemaakt, maar ongetwijfeld staan er ver
der naar zee ook nog grenspalen).
- Paal nr. 9: een grenspaal op het strand.
De eerst bekende (houten) grenspaal werd
in 1556 door Reynout III, heer van
Brederode, op het strand gezet op de
grens tussen de heerlijkheid Bergen en het
graafschap Egmond. In het heerlijkheids
archief van Wimmenum bevindt zich een
acte gedateerd 2 augustus 1597, opgesteld
door notaris J. Thomasz, waarin beschre
ven wordt dat op 17 september 1585 'opte
strange aldaer beneffens heelduijnen
gestelt is als een scheijt vande strangvon-
derie' een houten paal 'met een kruijs wel
diep inder aerde begraven ende aen alle
vier hoecken beslagen met een yseren bant
ende boven met een iseren plaet'De vori
ge paal was in de loop der tijd door ver
stuivingen en oprukkende zee 'wech
gevloeijt, verstoven ofte anderssints ver-
gaen'. Deze acte werd opgesteld om
geschillen in het recht van de strandvon
derij tussen 'den Graeffelicheijt van
Egmont, noordwaarts opgaende van
Egmondt up Zee aff langs den strang tot
ten voorn, pael too ende heerlicheyt van
Bergen zuytwaerts opgaende van Schoorl
off oyck tot den voorn, pael toe' te allen
tijde te voorkomen.
Deze paal nr. 9 kent nog een verdere
geschiedenis. Volgens een anoniem noti
tieboekje van een landmeter werd deze
paal in 1685 ca. 30 meter landinwaarts
verplaatst en in 1688 nog eens 100 meter.
Door de sterke afslag in die jaren vond
men het raadzaam de houten grenspaal
meer duininwaarts te plaatsen (dit wil
natuurlijk niet zeggen dat in die jaren de
afslag 130 meter bedroeg).
In 1971 vermeldt J.B. Verink, tech
nisch hoofdambtenaar bij het Provinciaal
Waterleidingbedrijf Noord-Holland
(pwn), in een verslag het volgende: 'In
1952 was er bij de jaarlijkse grenspalen-
controle nog een hardstenen grenspaal
aanwezig op de scheiding van het strand
en de zeereep (een 70 meter brede strook
duin langs de kust die onder het beheer
staat van Rijkswaterstaat). Deze grenspaal
droeg een wapen aan de noordzijde en
ook een aan de zuidzijde'. Volgens de
heer Verink is deze paal tijdens de grote
springvloed van februari 1953 door de zee
weggespoeld of is toen bedolven onder
het duinzand Hij acht het ook mogelijk
dat de paal is aangezien voor bunkerbeton
en opgeruimd. Maar mr. R. van Vleuten
vermeldt in een ongepubliceerd manu
script uit 1989 dat eind jaren zestig op het
strand een paal gevonden werd, die op
initiatief van de heer C.J. van Pel van de
dienst Gemeentewerken Egmond overge
bracht werd naar de gemeentewerf in af
wachting van een passende bestemming.
Op advies van Van Vleuten en Frits
David Zeiler heeft de gemeente Egmond
de paal op 12 september 1991 verplaatst
naar de hoek Banweg/Kromme Dijk (paal
9a), onder het toeziend oog van burge
meester E.J. Brommet van Egmond en
wethouder mw. J. Frans-Ekkel van
Bergen.
Tot slot
In drie artikelen zijn nu de locaties
beschreven van de grenspalen die in de
loop der eeuwen rond het Bergense
grondgebied werden geplaatst. Palen van
hout, van natuursteen en van beton, waar
van er thans nog vele te vinden zijn.
Vooral de tien natuurstenen palen, ver
vaardigd van Namense hardsteen en van
een obeliskvormig model, zijn als kleine
monumenten van belang. Ook al door de
uit de steen gehakte wapens van Schoorl,
Alkmaar, Wimmenum en Bergen. Helaas
staan ze er thans niet allemaal verzorgd
bij.
"De grenspalen zijn een kleine maar
rijke handleiding uit het verleden en die
moeten we niet verwaarlozen", aldus
Johan Schilstra ter gelegenheid van de
grenswijziging in 1972 tussen Bergen en
Alkmaar. Daarom is dit slotartikel over
grenspalen tevens bedoeld als pleidooi
voor het instandhouden van deze grens
palen. Laat het onze zorg zijn dat deze
palen nog lange tijd hun functie behou
den.
34
