Hoe op Sanegeest een dienstmeid
'de vrijer werd gemaakt'
H.J. Min
In vroeger tijd kon iedereen via het gerecht van zijn woonplaats of de woonplaats van de
tegenpartij aangifte doen van een vergrijp of onenigheid. Dit gebeurde in het rechthuis en
werd door de secretaris bijgeschreven in de boeken, die 'Holle van het Gerecht' werden
genoemd. Er zijn tientallen van deze akten met belangrijke en minder belangrijke gebeur
tenissen. Hier volgt een zaak uit 1757.
Op 19 oktober 1757 verscheen voor het
gerecht van Bergen Anna Sijmons, wedu
we van Gerritsz. Bakker, wonende op de
Goorn bij Avenhorn. Zij kwam als moe
der van en voogdes over haar minderjari
ge dochter Maartjc Jans Bakker, die op
Sanegeest in betrekking was, haar beklag
doen over Garbrand Pietersz. 'tot Sane
geest op Bergen woonachtig'Hij had
vanaf de tijd dat haar dochter daar kwam
wonen 'haar aangezogt en de vrijer ge
maakt' en onder de belofte met haar te
zullen trouwen 'haar dogter zoo verre
gebragt, dat hij met haar vleeschelijk
heeft geconverseert en zij ook geïmpreg-
neert en bevrugt is geworden'
Op 8 september 1757 was Maartje
voortijdig bevallen van twee dochters die
direct na de geboorte overleden. Niemand
anders dan Garbrand Pietersz. was de
vader, zoals zij haar moeder 'in barens
nood hem erkent heeft'.
De moeder van Maartje kwam voor
haar dochter haar gelijk halen: het was
toch wel de plicht van Garbrand Pietersz.
om haar dochter te trouwen of haar ge
schonden eer en de kraamkosten te ver
goeden. Daartoe was Garbrand Pietersz.
niet over te halen. Aangezien de moeder
van Maartje geen geld heeft, verzoekt zij
het gerecht van Bergen 'haar gelieven te
verleenen admissie om gratis of pro deo
door advocaat en procureur te mogen
werden bedient'. Het verzoek is onderte
kend door P. de Lange, procureur.
De beslissing van het gerecht luidt als
volgt: 'Schout en schepenen der heerlijk-
heijt Bergen in Kennemerland, gezien en
geëxamineerd hebbende deze nevenstaan
de requests en gelet op de reedenen daar
inne gemelt, accorderen der suplianten
haar versoeken verleenen dienvolgens
aan haar admissie om gratis of pro deo ten
desen door advocaat en procureur te
mogen werden bedient. Actum op onsen
Raadhuijs den 19 october 1757', onderte
kend door Adriaan Vlaring, de toenmali
ge secretaris.
Dus de moeder van Maartje kan op
kosten van de gemeenschap proberen haar
gelijk te halen. Vervolgens vraagt de pro
cureur aan het gerecht van Bergen toe
stemming om uit haar naam de procedure
voor Anna Sijmons Bakker op de rol te
mogen brengen. Omdat Garbrand
Pietersz. volgens de toenmalige wetgeving
eveneens minderjarig is, wordt zijn vader
als gedaagde opgeroepen.
Geschonden eer?
Procureur P. de Lange voert in zijn be
toog aan, dat Maartje Jans Bakker vanaf
de tijd dat zij op Sanegeest is komen
wonen door Garbrand Pietersz. is 'aan-
gesogt en de vrijer gemaakt' en dat hij
haar, niettegenstaande haar tegenzin, met
zijn trouwbelofte heeft weten te misleiden.
De Lange zegt vervolgens, dat het
toch wel de piicht van Garbrand Pietersz.
was geweest om volgens zijn beloften met
Maartje te trouwen of haar geschonden
eer en de kraamkosten te vergoeden. De
procureur eist daarom dat Garbrand
Pietersz. zal worden veroordeeld haar te
trouwen. Bij het weigeren daarvan vraagt
de procureur een schadevergoeding: voor
de geschonden eer een som van honderd
envijftig gulden en voor de kraamkosten
vijfenzeventig gulden. Dat was een hoop
geld in die dagen toen men voor vijftig a
honderd gulden al een huis kocht.
Op 16 november worden voor het
gerecht Pieter Garbrandsz. en zijn zoon
Garbrand gehoord. Garbrand verklaart,
dat Maartje hem en zijn moeder meerma
len heeft verteld dat zij de leeftijd van
vijfentwintig jaar reeds lang was gepas
seerd. Maartje had dus wijzer en verstan
diger moeten zijn dan Garbrand die net
eenentwintig was (Garbrand was gerefor
meerd gedoopt op 4 september 1736 te
Bergen als Germert, zoon van Pieter
Germertz. en Antie Krelis). Hij ontkent
niet de vader te zijn maar wel de manier
waarop het volgens haar was gebeurd. Hij
bevond zich omtrent de gepasseerde
maand mei 'op sekere Kronevat'. Toen hij,
'verheugt sijnde door den drank', naar
huis ging was Maartje hem vanachter
'ingelopen' en had hem, 'die niet alleen
veel jonger is van jaren maar ook in veel
opsigte onkundiger dan Maartje, gelief-
koost en tot zijn leedwesen) zoo verre
gereduceert en geïnstrueert dat hij met
haar eenige vleesselijke wellusten hadde
gepleegt'. Dus een heel ander verhaal dan
de moeder van Maartje heeft verteld.
Maartje had hem zelfs meerdere malen
verzekerd dat er geen kind van kwam en
dat het immers onmogelijk was te bepalen
wie de vader zou kunnen zijn, indien er
toch een kind van zou komen.
Afgewezen, en daarna...
De eis van procureur De Lange werd niet
ontvankelijk verklaard en de eiseres moest
de kosten betalen.
Was dit nu het eind? Nee, want wat
zien we in de trouwboeken: 'Op 14 janu
ari 1759 trouwt Maartje Jans Backer met
Garbrand Rancke', en in de doopboeken
zien we op 16 november 1759 gedoopt
worden 'Pieter, zoon van Gerbrand
Pieterze en Maertje Jans', op 29 juli 1761
gevolgd door een tweeling 'Crelisje en
Anna'. We hebben hier toch duidelijk te
maken met ons 'verliefd of verleid' stelle
tje van Sanegeest!
Er volgt nog een aantal kinderen:
Anna op 7 oktober 1763, Anna op 27
december 1765, Jan op 20 mei 1767 en
Duijfje tenslotteop 17 februari 1769.
Maartje Jans overleed op 24 april
1784, als vrouw van Garbrand Pietersz.
Ranke.
Bron
Oud-Rechterlijk Archief Bergen, inv. nr.
2161.
Doop-, Trouw- en Begraafboeken van
Bergen NH.
poli: mf VHtwiifiA ftin
17
